QUOTE : Ook de 'Ethica' bleef achter slot en grendel - en zou voor velen nog jarenlang een gesloten boek blijven. Spinoza wist het en sprak het uit: 'En voorzeker, wèl moet het moeilijk zijn wat men zo zelden aantreft. Want indien de redding voor het grijpen lag en zonder grote inspanning te bereiken was, hoe zou het dan mogelijk zijn dat zij door nagenoeg iedereen over het hoofd wordt gezien? Maar al het voortreffelijke is even moeilijk als zeldzaam.'<br />Zo onthult zich het geheim van de 'Ethica' voor onze ogen als de kalme, consequente moed, waarmee de meest belangeloze en stoïcijnse denker van de zeventiende eeuw, een tot zwijgen gedoemde, de God die volgens kerken en synagoge buiten de wereld en boven het mensdom moet worden gezocht (en gevreesd), in wereld en mensdom liet opgaan - : uitdrukking van het unieke, duizendvormige, ongeschapen zijn, het éne lichaam met de éne ziel. Door dit te doen heeft Spinoza niet alleen de middeleeuwen ver teruggestoten; hij werd in de eerste plaats ons begin. Zijn 'wellevenskunst' sluit met een accoord van sober optimisme, dat tegelijk het vaste geloof verkondigt in de rede als laatste, hoogste macht die enkeling en samenleving tot hun ware bestemming kan leiden - 'het accoord van de door eigen kracht verlosbare mens'.